Giriş
2020 yılı mart ayı itibariyle koronavirüsün sebep olduğu pandemi sürecinin ülkemizde de yaşanmasıyla birlikte; salgının yayılmasını yavaşlatmak/engelleyebilmek için birçok işyeri, uzaktan.çalışma sistemine geçmiştir. Kimi işyerleri, pandemi nedeniyle zorunlu olarak geçilen uzaktan çalışma sistemini kalıcı hale getirdiklerini de açıklamıştır.
Bu durum, uzaktan çalışmanın koşulları, tanımı, işçi ve işverenin uzaktan çalışmadan kaynaklı hak ve yükümlülüklerin belirlenmesini zorunlu kılmıştır. Bu nedenle; uzaktan çalışmanın usul ve esaslarını düzenleyen Uzaktan Çalışma Yönetmeliği, 10.03.2021 tarihinde Resmi Gazete’ de yayımlandı.
Makalemizde, uzaktan çalışmanın tanımı, koşulları, işçi ve işverenin uzaktan çalışma sürecindeki hak ve yükümlülüklerini ve Uzaktan Çalışma Yönetmeliğini inceleyeceğiz.
Uzaktan çalışma nedir?
İşçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında; iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçlarıyla işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı iş ilişkisidir. Bu ilişki yazılı olarak kurulur. Yaygın kullanımı evden çalışma şeklinde olsa da uzaktan çalışma aslında iki türlüdür: Evden çalışma ve tele çalışma.
1. Evden Çalışma:
Uzaktan çalışma türlerinden biri olan evden çalışma, İş Kanunu madde 14’te düzenlenmiştir. Bununla birlikte evden çalışmalarda İş Kanunu madde 14/4-7’deki uzaktan çalışma hükümleriyle birlikte; Borçlar Kanunu madde 461-469’ta düzenlenmiş olan evden hizmet sözleşmesi hükümleri birlikte uygulanırlar.
“Evde hizmet sözleşmesi, işverenin verdiği işi, işçinin kendi evinde veya belirleyeceği başka bir yerde, bizzat veya aile bireyleriyle birlikte bir ücret karşılığında görmeyi üstlendiği sözleşmedir.”
2. Tele Çalışma:
İşçi ve işverenler arasında evden çalışma olarak nitelendirilen birçok çalışma şekli aslında tele çalışma kapsamına girmektedir. Çalışma türünün nitelemesi söz konusu iş ilişkisinde uygulanacak hukuk kurallarını da değiştirmektedir. Borçlar Kanunu evden çalışmayı özel olarak düzenlemiştir. Ancak; tele çalışmalara yönelik özel hükümler kanunda yoktur. Bu nedenle İş Kanunu’nda boşluk bulunan hallerde tele çalışma ilişkilerinde, TBK madde 393 ve devamı genel hizmet sözleşmesi kuralları uygulanır.
Ancak; Uzaktan Çalışma Yönetmeliğinde ikili bir ayrım yapılmamış ve yönetmeliğin, İş Kanunu madde 14’ te belirtilen tüm uzaktan çalışma türlerine uygulanacağı belirtilmiştir.
Evden Çalışma ve Tele Çalışma Arasındaki Fark
Tele çalışmalarda işin nerede yapıldığından ziyade; önemli olan, iş görme edimi yerine getirilirken bilgisayar, telefon, internet, e-mail gibi iletişim teknolojileri araçlarının kullanılmasıdır. Bu bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılması, iş görme ediminin yerine getirilebilmesi için zorunlu ve sürekli bir unsur niteliğini taşıması gerekmektedir.
Tele çalışmalarda iş görme ediminin bilgi ve teknoloji araçları ile yerine getirilmesi, işverenle daha sıkı bir bağlılık ilişkisi kurulmasını sağlamaktadır. Evden çalışmalara göre işverenin işçiyi denetlemesi ve talimat vermesi daha kolay ve sık gerçekleşmektedir.
Çalışma türleri arasındaki bu küçük görünen farklılık, olası bir uyuşmazlıkta; İş Kanunu’nda boşluk bulunması halinde uygulanacak hukuk kurallarını değiştirmektedir.
10.03.2021 TARİHLİ RESMİ GAZETE’ DE UZAKTAN ÇALIŞMA YÖNETMELİĞİ YAYIMLANDI.
Uzaktan çalışmanın usul ve esaslarını belirten yönetmelik 10.03.2021 tarihinde Resmi Gazete’ yayımlandı. İlgili yönetmelik içeriğinden yola çıkarak hazırladığımız konu başlıkları ve cevaplar aşağıdaki gibidir:
Uzaktan çalışma sözleşmesi yazılı olarak yapılmalıdır.
Yazılı olarak yapılması zorunlu olan uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmesinde şu unsurlar bulunmalıdır:
- İşin tanımı,
- Yapılma şekli,
- İşin süresi ve yeri,
- Ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar,
- İşveren tarafından sağlanan iş araçları,
- Ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler,
- İşverenin işçiyle iletişim kurması,
- Genel ve özel çalışma şartları
Ayrıca; uzaktan çalışmanın yapılacağı mekânla ilgili düzenleme yapılırsa; maliyetlerin karşılanma usulünü uzaktan çalışan işçi ile işveren birlikte belirlemelidir.
Malzeme ve iş araçlarını, aksi kararlaştırılmamışsa işveren karşılar.
Uzaktan çalışan işçinin mal ve hizmet üretmesi için gereken malzeme ve iş araçlarını, işveren karşılar. Ancak iş sözleşmesinde bu kuralın aksinin kararlaştırılması mümkündür. İşveren; malzeme ve iş araçlarının kullanım/bakım/onarım koşullarını açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirecektir.
İşveren, uzaktan çalışan işçiye sağladığı iş araçlarının ve teslimat tarihindeki bedellerinin listesini, yazılı olarak işçiye teslim eder. Teslimat belgesinin işçi tarafından imzalı bir nüshası, işçi özlük dosyasında saklanır. İş araçları bu şekilde ayrıca liste olarak tutulabileceği gibi; iş sözleşmesi içinde veya iş sözleşmesine ek olarak düzenlenebilir. Bu durumda ayrıca yazılı belge düzenlenmesi gerekmez.
Uzaktan çalışmanın bir türü olan tele çalışma ile ilgili Borçlar Kanunu’nda özel bir düzenleme olmamakla birlikte; evden çalışmaya ilişkin birtakım özel düzenlemeler mevcuttur. Bu düzenlemeler gereğince işverenin, İş Kanunu’nda düzenlenmiş olan borç ve yükümlülüklerinin yanında Borçlar Kanunu’yla düzenlenmiş olan borç ve yükümlülükleri de vardır.
Borçlar Kanunu madde 462;
“İşveren, işçiye her yeni iş verişinde genel çalışma koşulları dışında kalan ve o işe özgü özellikleri bildirir; gerekiyorsa işçi tarafından sağlanacak malzemeyi, bu malzemenin sağlanması için kendisine ne miktarda ödemede bulunacağını ve iş için ödeyeceği ücreti de işçiye yazılı olarak bildirir.”
Görüldüğü gibi evden çalışmalar için Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiş olan kanunda ücretin yazılı olarak belirlenmesi gerektiği olmakla birlikte ücret ile ilgili bu husus İş Kanunu madde 14/5’te düzenlenmiş olup hem evden çalışmalarda hem de tele çalışmalarda olan zorunlu unsurlardan biridir.
Üretim maliyetlerine iş sözleşmesinde yer verilmelidir.
Her iş, bünyesinde birtakım zorunlu giderleri de beraberinde getirir. Örnek vermek gerekirse masa başı bir işin üretimi için gerekli bilgisayar, bilgisayarın harcadığı elektrik enerjisi bedeli, bu işin zorunlu gideridir.
İşin yerine getirilmesinden kaynaklanan bunun gibi birçok gider olması mümkündür. Mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderler de iş sözleşmesinde tespit edilmelidir. Bu giderlerin karşılanmasına ilişkin hususlar da iş sözleşmesinde yer almalıdır.
İşverenin yazılı talebi ve işçinin kabulüyle uzaktan çalışma sisteminde fazla çalışma mümkündür.
Uzaktan çalışma sisteminde, çalışma zaman aralığı ve süresi de iş sözleşmesinde bulunmalıdır. Tarafların, çalışma saatlerinde değişiklik yapması da mümkündür. Ancak; mevzuatta öngörülen sınırlamalara bağlı kalınması zorunludur. İş Kanunu’na göre fazla çalışma; kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Uzaktan çalışma sisteminde fazla çalışma; işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılmalıdır.
Uzaktan çalışmada işçi ve işveren iletişimi nasıl ve ne şekilde belirlenir?
İşçi ve işveren arasındaki iletişim, uzaktan çalışma sisteminin en önemli konularından biridir. Yönetmelik; bu sistemde iletişimin yöntemi ve zaman aralığının, uzaktan çalışan işçi ile işveren tarafından belirleneceğini belirtmiştir. Sözleşmenin içeriği ve usulüne uygun hazırlanması, bu nokta da büyük önem taşımaktadır.
İşveren, uzaktan çalışanı, verilerin korunması konusunda bilgilendirmeli ve gerekli tedbirleri almalıdır.
İşveren; uzaktan çalışanı, veri korunması ve paylaşımını içeren işletme kuralları ve yasal mevzuat hakkında bilgilendirmelidir. Bu veriler; işyerine ve uzaktan çalışanın yaptığı işe dair verilerdir. İşveren ayrıca, bu verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri almakla da yükümlüdür. Korunması gereken verinin tanım ve kapsamı, sözleşmede işveren tarafından belirlenecektir.
Uzaktan çalışan işçi; verilerin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenen işletme kurallarına uymak zorundadır.
İşveren, uzaktan çalışanı, iş sağlığı ve güvenliği konusunda bilgilendirmeli ve gerekli tedbirleri almalıdır.
Uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliği de gözetilerek; işveren tarafından işçiye, iş sağlığı ve güvenliği önlemleri konusunda gerekli bilgilendirmelerin yapılması zorunludur. İşveren bilgilendirme ve gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür. Ayrıca işçinin sağlık gözetimini sağlanmalı ve sağlanan ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirleri alınmalıdır.
Uzaktan çalışma hangi işlerde uygulanmaz?
Şu işlerde uzaktan çalışmanın yapılması yasaktır:
- Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma,
- Biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işler.
Kamu kurum ve kuruluşlarında, uzaktan çalışma yapılamayacak işleri ilgili kurum ve kuruluş belirler.
Bilindiği üzere; kamu kurum ve kuruluşları da hizmet alımı suretiyle birtakım işler gördürmektedir. Bu işler ile millî güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmetlerden hangilerinde uzaktan çalışma yapılamayacağını; birim, proje, tesis veya hizmetten sorumlu olan veya hizmeti alan kamu kurum ve kuruluş belirleyecektir.
Zorlayıcı sebeplerle uzaktan çalışma sistemine geçilirken işçinin talep ve/veya onayı aranmaz.
İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler doğabilir. Bu durumun en somut örneği, halihazırda içinde bulunduğumuz pandemi sürecidir.
Uzaktan çalışma, şayet mevzuatta belirtilen bu zorlayıcı nedenlerle, işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanırsa; uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmayacaktır.
İşçinin, uzaktan çalışma yapmayı talep etmesi mümkündür.
İş ilişkisi doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesiyle kurulabileceği gibi, sonradan uzaktan çalışma sözleşmesine dönüşmesi de mümkündür.
İşçinin uzaktan çalışma talebi ve süreci şu şekilde işler:
- İşçi yazılı olarak uzaktan çalışmayı talep eder.
- İşveren talebi değerlendirir. Burada; işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğuna ve işverenin belirlediği diğer ölçütlere bakılır.
- İşveren işçinin talebi karşısında aldığı kararı, 30 gün içinde yazılı olarak bildirmelidir.
- Talep kabul edilirse, yazılı olarak uzaktan çalışma sözleşmesi yapılır.
Uzaktan çalışmaya geçen işçinin, tekrar işyerinde çalışma talebinde bulunması mümkündür.
Sonuç,
Pandemi süreci nedeniyle birçok işyerinde zorunlu olarak uygulanan ancak kimi işyerlerinin açıklamasıyla kalıcı olarak uygulanmaya başlanan uzaktan çalışma sistemi ve koşullarını makalemizde inceledik.
TÜZEL&GÜLŞEN Hukuk Bürosu; deneyimli ve etkin ekibiyle, uzaktan çalışma sürecinde işçi ve işverenlerin hak ve yükümlülükleri konusunda müvekkil ve danışanlarına hukuki hizmet vermektedir. Uzaktan çalışma sisteminin işyerinde uygulanması halinde öncelikle işçi ile işveren arasında yazılı olarak sözleşme yapılması zorunludur. Bu sözleşmede, yönetmelikte belirtilen unsurların bulunması ve üretim maliyetlerinin açıkça yazılması gerekir. Sözleşmedeki açıklık, uyuşmazlıkların da en kısa sürede sonuçlanmasına hizmet edecektir.
Uzaktan çalışma sözleşmelerinin hazırlanması konusunda, henüz uyuşmazlık doğmadan önleyici avukatlık hizmetinden yararlanılması, işçi ve işverenin karşılıklı hak ve yükümlülüklerinin de tam olarak belirlenmesini sağlayacaktır.
Etkin bir şekilde faaliyet gösterdiğimiz İş Hukuku alanımızla ilgili detaylı bilgi için tıklayınız.
Avukat Derya TÜZEL – Avukat Oğuzhan GÜLŞEN
Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. Dolayısıyla.