Genel olarak,
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 34/1. maddesine göre ‘’ Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. ‘’ . Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı için önceden izin almaya gerek yoktur.
Ayrıca bu hak, temel bir insan hakkıdır. Ancak bu hak sınırsız bir hak olmayıp ancak şu sebeplerle sınırlanabilir: Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması. Ek olarak bu hak, ancak kanunla sınırlanabilir.
Toplumu oluşturan bireylerin; silahsız ve saldırısız bir şekilde, önceden izin almaya gerek olmadan toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı olmakla birlikte, hakkın kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller 2911 sayılı kanunda gösterilmiştir.
Ayrıca; kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşleri ve bunlara uygulanacak yaptırımlar, bu kanunda yer almaktadır. Bu makalenin konusunu, 2911 sayılı kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşleri oluşturmaktadır. Yasalara aykırılık halinde uygulanacak yaptırımları diğer makalemizde inceleyeceğiz.
Kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşü nedir?
Kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşü, 2911 sayılı kanundaki kurallara uyulmadan düzenlenen toplantı ve gösteridir. Buna göre şu fiiller kanuna aykırı toplantı sonucunu doğurur:
1. Bildirim usulüne aykırılık:
Her ne kadar toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı izne bağlı değilse de bildirim usulü vardır. Buna göre, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleyecek kişiler bir düzenleme kurulu oluşturmalıdır. Düzenleme kurulu bir bildirim oluşturmalıdır. Bu bildirimde, toplantı ve gösteriye dair kanunda yazılı detaylar yer alır. Akabinde bu bildirim, toplantının yapılacağı yerdeki valilik veya kaymakamlığa verilir. Bildirim verilmeden yapılan, toplantı ve yürüyüş için belirtilen gün ve saatten önce/sonra yapılan toplantı ve gösteri yürüyüşleri kanuna aykırıdır.
2. Yasaklı maddeler kullanmak:
- Ateşli silahlar veya havai fişek,
- Molotof ve benzeri el yapımı olanlar dâhil patlayıcı maddeler,
- Her türlü kesici, delici aletler,
- Taş, sopa, demir ve lastik çubuklar, boğma teli,
- Zincir, demir bilye ve sapan gibi bereleyici ve boğucu araçlar,
- Yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı eczalar veya diğer her türlü zehirler,
- Her türlü sis, gaz ve benzeri maddeler,
- Yasadışı örgüt ve topluluklara ait amblem ve işaret taşınarak veya bu işaret ve amblemleri üzerinde bulunduran üniformayı andırır giysiler giyilerek veya kimliklerini gizlemek amacıyla yüzlerini tamamen veya kısmen bez ve sair unsurlarla örterek toplantı ve gösteri yürüyüşlerine katılmak ve,
- Kanunların suç saydığı nitelik taşıyan afiş, pankart, döviz, resim, levha, araç ve gereçler taşınarak veya bu nitelikte sloganlar söylenerek veya ses cihazları ile yayınlanarak yapılan toplantı ve gösteri yürüyüşleri kanuna aykırıdır.
3. Zaman kurallarına aykırılık:
Toplantı ve yürüyüşlere ve bu amaçla toplanmalara güneş doğmadan başlanamayacaktır. Açık yerlerdeki toplantılar ile yürüyüşler, gece vaktinin başlamasıyla dağılacak şekilde yapılır. Kapalı yerlerdeki toplantılar ise saat 24.00’e kadar yapılabilir.
Ancak; açık yerlerdeki toplantı ve gösteri yürüyüşünün dağılma saati, mahallin en büyük mülki amirinin kararıyla en geç saat 24.00’e kadar uzatılabilir. Bunun için gereken şartlar şu şekildedir:
- Toplantı ve gösteri yürüyüşünün gece vaktinin başlamasından sonra devam edeceği hususu, geçerli neden gösterilerek bildirilmelidir.
- Bu durum, vatandaşların huzur ve sükûnet içinde istirahatini aşırı ve katlanılamaz derecede zorlaştırmamalı ve kamu düzeni ve genel asayişin bozulmasına neden olmamalıdır.
Burada belirtilen zaman kurallarına aykırılık, toplantı ve gösteri yürüyüşünün kanuna aykırı olmasına yol açar.
4. Yer kurallarına aykırılık:
İl ve ilçelerde toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergâhını, kanunda yazılı kişilerin görüşleri alınarak mahallin en büyük mülki amiri belirler. Bu şekilde belirlenen yer kurallarına aykırılık, toplantı ve gösteri yürüyüşünün kanuna aykırı olmasına yol açar.
5. Kanundaki şekil ve şartlara aykırılık:
Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenlenmesi için kanundaki birtakım şekil ve şartlara uyulmalıdır. Bunlar:
- Düzenleme Kurulu oluşturulması: Fiil ehliyetine sahip ve on sekiz yaşını doldurmuş, en az yedi kişiden oluşan kuruldur. Aralarından bir kişi başkan seçilir. Tüzel kişiler için yetkili organ kararı gerekir.
- Bildirim verilmesi: Toplantının yapılmasından en az 48 saat önce ve çalışma saatleri içinde, toplantının yapılacağı yerin bağlı bulunduğu valilik veya kaymakamlığa verilir. Toplantı, gösteri yürüyüşü yer ve amacı, başlama bitiş saati, düzenleme kurulu başkan ve üyelerinin açık kimlik, meslek, çalışma adres bilgisi bildirimde yazmalıdır.
6. Yasak yerlerde toplantı ve gösteri yürüyüşü yapılması:
- Parklarda,
- Mabetlerde,
- Kamu hizmeti görülen bina ve tesislerde ve bunların eklentilerinde,
- Türkiye Büyük Millet Meclisine bir kilometre uzaklıktaki alan içinde toplantı yapılması yasaktır.
- Genel meydanlardaki toplantılarda da halkın ve ulaşım araçlarının gelip geçmesini sağlamak üzere valilik ve kaymakamlıklarca yapılacak düzenlemelere uyulması zorunludur.
NOT: Anayasa Mahkemesi’nin 10/9/2020 tarih ve 2020/12E., 2020/46 K. sayılı kararıyla ‘’şehirlerarası karayollarında gösteri yürüyüşü yapılamayacağı’’ düzenlemesi iptal edildi. (18.11.2020 tarihli Resmi Gazete)
Yasak yerlerde toplantı ve gösteri yürüyüşü yapılması ve kanunda belirtilen önlemlere uyulmaması, kanuna aykırıdır.
7. 2911 sayılı kanun kapsamı dışındaki konularda, konunun amaç, kural ve sınırları dışına çıkılması:
Aşağıdaki toplantı ve faaliyetler, 2911 sayılı kanun kapsamı dışındadır:
- Siyasi partilerin, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, sendikaların, vakıfların, derneklerin, ticari ortaklıkların ve diğer tüzel kişilerin özel kanunlarına ve kendi tüzüklerine göre yapacakları kapalı yer toplantıları,
- Kanunlara uymak, kendi kural ve sınırları içinde kalmak şartıyla kanun veya gelenek ve göreneklere göre yapılacak toplantı, tören, şenlik, karşılama ve uğurlamalar,
- Spor faaliyetleri ile bilimsel, ticari ve ekonomik amaçlarla yapılan toplantılar,
- Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların Devlet işleri hakkındaki toplantı ve konuşmaları,
- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin halk ile yapacakları sohbet niteliğindeki görüşmeler.
İşte bu toplantı ve faaliyetler kanun kapsamı dışında olmakla birlikte; kendi amaç, kural ve sınırları dışına çıkılarak yapılan toplantı ve faaliyetler, kanuna aykırıdır.
8. Kanunların suç saydığı amaçlar için düzenlenen toplantı ve gösteri yürüyüşleri, kanuna aykırıdır.
9. Bildirimdeki amaçlara aykırılık:
Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenlenmesi için, düzenleme kurulu, bir bildirim hazırlamalıdır. Bu bildirim, ilgili mülki amirlere verilir. Bu bildirimde, toplantının amacı da bulunmalıdır. Bildirimde belirtilen amaca aykırı olarak yapılan toplantı ve gösteri yürüyüşü, kanuna aykırı olacaktır.
10. Erteleme ve yasaklama süresi sona ermeden toplantı ve gösteri yürüyüşü yapılması:
A. Erteleme
- Kanunda yazılı özel nedenlerle 1 ayı geçmemek üzere erteleme:
Toplantı ve gösteri yürüyüşleri, bir ayı geçmemek üzere Bölge valisi, vali veya kaymakam tarafından ertelenebilir. Erteleme nedenleri şunlardır: Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması.
- İl veya ilçelerdeki tüm toplantıların ertelenmesi:
Bölge valisi şu hallerde bölgeye dahil illerin birinde veya birkaçında ya da bir ilin bir veya birkaç ilçesinde bütün toplantıları erteleyebilir: Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması. Erteleme süresi 1 ayı aşamaz.
Birden fazla toplantı veya gösteri yürüyüşü olması halinde 10 günü geçmemek üzere erteleme:
Vali, emrindeki güvenlik kuvvetlerinin ve gerektiğinde yararlanabileceği diğer güçlerin bu toplantıların veya gösteri yürüyüşlerinin güvenlik içinde yapılmasını sağlamaya yeterli olmadığı kanısına varırsa erteleme kararı verebilir. Erteleme kararı 10 günü aşamaz ve bir kez verilebilir.
Bölge Valiliği, toplantı veya gösteri yürüyüşü güvenliği için, ilgili valilerce kendisinden takviye istenmesi halinde bu isteklerin karşılanamayacağı kanısına varırsa, takviye gönderilemeyen iller için erteleme kararı verebilir. Erteleme kararı 10 günü aşamaz ve bir kez verilebilir.
İçişleri Bakanlığı, aynı günde birden çok bölge valiliğine bağlı illerde toplantı yapmak için bildirim verildiğinde, toplantı veya gösteri yürüyüşü güvenliğini sağlamak amacıyla ilgili bölge valilerince İçişleri Bakanlığından takviye istenmesi halinde, bu isteklerin karşılanamayacağı kanısına varırsa, takviye gönderilemeyen bölge valiliğine bağlı iller için erteleme kararı verebilir. Erteleme kararı 10 günü aşamaz ve bir kez verilebilir.
B. Kanunda yazılı özel nedenlerle yasaklama:
Bölge valisi, vali veya kaymakam; suç işleneceğine dair açık ve yakın tehlike varsa, toplantı ve gösteri yürüyüşünü yasaklayabilir.
Valiler şu hallerde ile bağlı ilçelerin birinde veya birkaçında bütün toplantıları yasaklayabilir: Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması ve suç işleneceğine dair açık ve yakın tehlike mevcut olması. Yasaklama süresi 1 ayı aşamaz. Yasaklama kararı gerekçeli olarak verilir. Karar özeti yasaklamanın uygulanacağı yerlerde mutat vasıtalarla ilan edilir. Ayrıca, İçişleri Bakanlığına bilgi verilir.
Sonuç olarak; erteleme ve yasaklama sürelerine aykırılık, toplantı ve gösteri yürüyüşünün kanuna aykırı olmasına yol açar.
11. Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkında dağılma kararı verilmesi
Düzenleme Kurulu veya toplanamazsa kurul başkanı, toplantının amacı dışına çıktığını veya düzen içinde gerçekleşmesini imkânsız görürse, dağılma kararı alır. Kurul veya başkan, durumu derhâl yetkili kolluk amirine bildirir. Toplantı ve gösteri yürüyüşünün dağılma kararı alınarak sona ermesi, kanuna aykırılık sonucunu doğurur.
12. Yabancıların kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenlemesi:
Yabancılar, yalnızca İçişleri Bakanlığının izniyle 2911 sayılı Kanun hükümlerine göre toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleyebilir.
Bu kapsamdaki yabancıların topluluğa hitap etmeleri, afiş, pankart, resim, flama, levha, araç ve gereçler taşımaları için, toplantının yapılacağı mahallin en büyük mülkî idare amirliğine toplantıdan en az 48 saat önce bildirim yapmaları gerekir.
Bu kurallara aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşü kanuna aykırıdır.
13. Kanuna uygun başlayan toplantı ve gösteri yürüyüşünün kanuna aykırı hale dönüşmesi:
Toplantı ve gösteri yürüyüşü, kanuna uygun bir şekilde başlamış ancak sonradan, yukarıda belirttiğimiz 12 halden biri veya birkaçı nedeniyle kanuna aykırı hale gelmiş olabilir. Bu durumda, toplantı ve gösteri yürüyüşünün dağıtılmasına karar verilebilir.
14. Kışkırtma yasağı
Halka karşı, doğrudan doğruya veya ses yükselten veya ileten herhangi bir alet veya araçla söz söyleyerek/seslenerek/basılmış/çoğaltılmış/elle yazılmış veya çizilmiş kağıtları duvarlara veya diğer yerlere yapıştırarak/dağıtarak veya benzeri araç ve yollarla halkı kanuna aykırı toplantı veya yürüyüşe özendirmek veya kışkırtmak yasaktır.
Sonuç,
2911 sayılı kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşlerini makalemizde inceledik. Kanuna aykırılık sonucunda uygulanacak ceza yaptırımlarına bir sonraki makalemizde yer vereceğiz.
Ceza hukuku çalışma alanımızdan, bu alandaki hukuki hizmetlerimize ulaşabilirsiniz.
AVUKAT DERYA TÜZEL
T. Ü. Z. E. L. G. Ü. L. Ş. E. N. H. U. K. U. K. B. Ü. R. O. S. U. Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. T. Ü. Z. E. L. G. Ü. L. Ş. E. N. H. U. K. U. K. B. Ü. R. O. S. U. Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. T. Ü. Z. E. L. G. Ü. L. Ş. E. N. T. Ü. Z. E. L. G. Ü. L. Ş. E. N. T. Ü. Z. E. L. G. Ü. L. Ş. E. N. Örneğin. Örneğin. Sonuç olarak. Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı. Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı. Örneğin.