ÖNLEME ARAMASI

Genel olarak

Adli arama ve önleme araması olarak ikiye ayrılan arama; ceza muhakemesinde maddi gerçeğe ulaşılmasına yardımcı olan, temel hak ve özgürlükleri kısıtlayan koruma tedbirlerinden biridir.

Bu yazımızda koruma tedbirlerinden olan ve Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu’nda yer alan önleme aramasını inceleyeceğiz.

Önleme aramasının amacı

Koruma tedbirlerinden aramanın türlerinden biri olan önleme aramasının amacı; tehlikenin veya suç işlenmesinin önlemesidir. Delil elde edilmesi için yapılacak arama adli aramadır. Dolayısıyla önleme araması kararı/emriyle delil toplamak için arama gerçekleştirilemez.

Önleme araması kararını kim verir

Kolluk tarafından önleme araması yapılabilmesi için, usulüne göre verilmiş arama kararı gerekmektedir. Bu karar, sulh ceza hakimince verilir.

Ancak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde mülki amir tarafından yazılı olarak arama emri verilebilir. Spor karşılaşması, miting, konser, festival, toplantı ve gösteri yürüyüşünün düzenlendiği veya aniden toplulukların oluştuğu haller gecikmesinde sakınca bulunan hallerdendir.

Önleme araması kararında veya emrinde bulunması zorunlu unsurlar nelerdir?

Aramanın hukuka uygun olabilmesi için öncelikle verilen arama kararının usul ve yasalara uygun olması gerekmektedir. Sulh ceza hakimi veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde mülki amir tarafından yazılı olarak verilecek önleme araması kararında/emrinde bulunması gereken bazı unsurlar vardır.

Aramanın;

• Sebebi,
• Konusu ve kapsamı,
• Yapılacağı yer,
• Zamanı ve geçerli olacağı süre,

Sulh ceza hakimi veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde mülki amir tarafından verilecek olan arama kararında/emrinde bulunmak zorundadır. Aksi takdirde verilen arama kararı/emri hukuka aykırılık oluşturacaktır. Dolayısıyla hukuka aykırı arama kararı/emri ile yapılan yaramalar da hukuka aykırı arama olarak nitelenecektir.

Önleme aramasıyla aranabilecek yerler

Mevzuatta yer alan düzenlemeler gereğince, sulh ceza hakimi veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde mülki amir tarafından verilen önleme araması kararı/emri ile; kişilerin üstleri, araçları, özel kâğıtları ve eşyaları görevli ve yetkili kolluk tarafından aranabilir.

Önleme aramasıyla aranamayacak yerler

Konutta, yerleşim yerinde, kamuya açık olmayan işyerlerinde ve eklentilerinde önleme araması yapılamaz.

Önleme araması nerelerde yapılabilir?

Önleme araması yapılabilecek yerler kanunda sınırlı olarak sayılmıştır. Belirtilen alanlar dışında önleme araması kararıyla arama yapılması, aramanın hukuka aykırı olmasına yol açacaktır. Önleme araması yapılabilecek yerler şunlardır;

• 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu kapsamına giren toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yapıldığı yerde veya yakın çevresinde,

• Özel hukuk tüzel kişileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları veya sendikaların genel kurul toplantılarının yapıldığı yerin yakın çevresinde,

• Halkın topluca bulunduğu veya toplanabileceği yerlerde,

• Eğitim ve öğretim özgürlüğünün sağlanması için her derecede eğitim ve öğretim kurumlarının idarecilerinin talebiyle ve 20’nci maddenin ikinci fıkrasının (A) bendindeki koşula uygun olarak girilecek yüksek öğretim kurumlarının içinde, bunların yakın çevreleri ile giriş ve çıkışlarında,

• Umumî veya umuma açık yerlerde,

• Her türlü toplu taşıma araçlarında, seyreden taşıtlarda.

Belirtilen yerler dışında kalan yerlerde önleme araması yapılamaz. Aksi takdirde yapılan arama hukuka aykırı olacaktır ve dolayısıyla arama sonucunda ele geçirilen veya geçirilebilecek deliller de hukuka aykırı hale gelecektir. Bu hukuka aykırı delil, ceza muhakemesinde maddi gerçeğe ulaşmak için kullanılamayacaktır.

Arama kararı olmaksızın arama yapılması

Önleme aramasının yapılabilmesi için usulüne göre verilmiş sulh ceza hakimi kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde mülki amirin yazılı emrinin gerektiğini belirtmiştik. Bu durumun istisnası; kolluğun, tehlikenin önlenmesi veya bertaraf edilmesi amacıyla güvenliğini sağladığı bina ve tesislerdir. Kolluk tarafından korunan bu bina ve tesislere gelenlerin; herhangi bir emir veya karar olmasına bakılmaksızın, üstü, aracı ve eşyaları teknik cihazlarla, gerektiğinde el ile kontrol edilebilir ve aranabilir.

Örneğin; havaalanı veya adliye girişinde buralara gelenlerin eşyalarının ve üstlerinin teknik cihazlarla aranması için önleme araması kararına gerek yoktur.

Hukuka aykırı önleme aramasına karşı başvurulabilecek yollar

Anayasamızda temel hak ve özgürlüklerin; anayasada belirtilen sebeplerle ve ancak kanunla sınırlandırılabileceği düzenlenmiştir. Bu nedenle koruma tedbiri olarak uygulanan ve temel hak ve özgürlükleri kısıtlayan arama işleminin kanunlara uygun olarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde uygulanan koruma tedbiri hukuka aykırı olacaktır.

Hukuka aykırı koruma tedbirine maruz kalan kişi; hukuka aykırı koruma tedbirleri nedeniyle tazminat talebinde bulunabilecektir.

Ayrıca hukuka aykırı olarak arama yapılması Türk Ceza Kanunu’nda haksız arama başlığı altında suç olarak düzenlenmiştir. Hukuka aykırı olarak üstü veya eşyası aranan kişi, aramayı gerçekleştiren kamu görevlileri hakkında suç duyurusunda bulunarak bu kişilerin 3 aydan 1 yıla kadar cezalandırılmasını sağlayabilir.

Sonuç

Koruma tedbirlerinden biri olan önleme araması; ceza muhakemesinde maddi gerçeğe ulaşılmasına yardımcı olmakla birlikte, kişilerin temel hak ve özgürlüklerini kısıtlamaktadır. Bu nedenle önleme araması yapılması, Anayasa’da belirtildiği üzere ancak kanunda belirtilen usullerde gerçekleşebilir.

Önleme aramasını yapmaya görevli kolluk, arama işlemini gerçekleştirirken yukarıda belirttiğimiz kurallara uygun davranmak zorundadır. Aksi takdirde yapılan arama hukuka aykırı hale gelecektir. Dolayısıyla arama sonucunda ele geçirilen veya geçirilecek deliller de hukuka aykırı hale gelir. Ceza muhakemesinde amaç; hukuka uygun delillerle maddi gerçeğe ulaşmaktır. Hukuka aykırı olarak elde edilen deliller maddi gerçeğe ulaşmak için kullanılamazlar. Bu nedenle; hukuka aykırı olarak yapılan önleme araması sonucunda elde edilen deliller de hukuka aykırı olacağından, ceza muhakemesinde maddi gerçeğe ulaşmak için kullanılamayacaklardır.

Tüzel&Gülşen Hukuk Bürosu olarak Ceza Hukuku alanında verdiğimiz dava ve hukuki danışmanlık hizmetlerini inceleyebilirsiniz.

AVUKAT OĞUZHAN GÜLŞEN

T. Ü. Z. E. L. G. Ü. L. Ş. E. N. H. U. K. U. K. B. Ü. R. O. S. U. T. Ü. Z. E. L. G. Ü. L. Ş. E. N. H. U. K. U. K. B. Ü. R. O. S. U. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. G. Ü. L. Ş. E. N.