Genel olarak,
Ceza muhakemesinde, suç işlediği konusunda yeterli şüphe bulunan kişi hakkında düzenlenen belge iddianamedir. İddianamenin mahkemece kabulüne kadar geçen evre soruşturma evresidir. Bu evrede suç şüphesi altındaki kişi şüpheli konumundadır. İddianamenin düzenlenmesinin akabinde; kişi hakkındaki ceza yargılaması süreci devam eder. İddianamenin kabulünden hükmün kesinleşmesine kadar geçen evre kovuşturma evresidir ve kişi, bu süreçte sanık konumundadır. Koruma tedbiri nedeniyle tazminat.
Bu noktada; ceza muhakemesi, suç işleyen kişilerin cezalandırılması suretiyle toplumsal güven ortamının korunmasına hizmet ederken birtakım koruma tedbirlerini uygular. Koruma tedbirleri, şüpheli ve sanık hakkında uygulanır. Ceza muhakemesi sisteminin hukuka uygun bir şekilde işlemesi için; hakim/savcılar tarafından verilen koruma tedbiri kararlarının hukuka uygun olması gerekir.
Kanuni ilke/kurallar gözetilmeden koruma tedbiri kararı verilmesi, hakkında tedbire hükmedilen şüpheli/sanığın mağduriyetine yol açar. Bu durumdaki şüpheli/sanık, hukuka aykırı koruma tedbirleri nedeniyle tazminat davası açabilir.
Koruma tedbiri nedir?
Kanunda düzenlenen koruma tedbirlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
- Yakalama ve Gözaltı
- Tutuklama
- Adli Kontrol (Yurt dışına çıkamamak, kefaletle tahliye ve kanunda yazılı diğer uygulamalar),
- Arama ve el koyma,
- Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Denetlenmesi
- Gizli Soruşturmacı ve Teknik Araçlarla İzleme
Şüpheli ve sanık, açacağı davada, koruma tedbiri kararı nedeniyle uğradığı maddi/manevi zararların tazminini talep edecektir.
Koruma tedbiri nedeniyle tazminat davasının davacısı, hakkında verilen koruma tedbiri kararı nedeniyle zarara uğrayan kişidir. Bu zarar maddi olabileceği gibi manevi bir zarar da olabilir. Örnek olarak; haksız bir şekilde tutuklanan kişi, tutuklandığı süre boyunca çalışamadığı süre boyunca maddi zarara uğramıştır. Haksız olarak tutuklu kaldığı süre boyunca ailesinden ve yaşamından uzak kalarak manevi zarara uğramıştır.
Maddi/manevi tazminat davası, hangi nedenlerle açılabilir?
Koruma tedbiri nedeniyle maddi/manevi tazminat davasını, suç soruşturması/kovuşturması sırasında hakkında aşağıdaki kararlar alınan kişiler açabilir.
Kişinin:
- Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanması, tutuklanması veya tutukluluğunun devamına karar verilmesi,
- Kanunî gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmaması,
- Kanunî hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanması,
- Kanuna uygun olarak tutuklandığı hâlde; makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmaması ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmemesi,
- Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra hakkında kovuşturmaya yer olmadığı veya beraat kararı verilmesi,
- Mahkûm olup, gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği sürelerin, hükümlülük sürelerinden fazla olması veya işlediği; suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılması,
- Yakalama veya tutuklama nedenleri ve hakkındaki suçlamaların,; yazıyla veya bunun hemen olanaklı olmaması halinde sözle açıklanmaması,
- Hakkındaki yakalama veya tutuklamaların yakınlarına bildirilmemesi,
- Hakkında, ölçüsüz bir şekilde arama kararı gerçekleştirilmesi,
- Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde el konulması veya korunması için; gerekli tedbirler alınmaması ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerlerinin; amaç dışı kullanılması veya zamanında geri verilmemesi
- Yakalama veya tutuklama işlemine karşı, kanunda öngörülen başvuru imkânlarından yararlandırılmaması.
Tazminat davasında davalı kimdir?
Koruma tedbiri nedeniyle tazminat davası Devlete karşı açılır. Bu davada mahkeme, dava dilekçesini, kendi yargı çevresindeki devlet hazinesi avukatına tebliğ eder.
Tazminat davasında hangi mahkemede görevlidir?
Koruma tedbiri nedeniyle tazminat davasında, zarara uğrayan, tazminat davasını oturduğu yer ağır ceza mahkemesinde açmalıdır. Ancak şayet o yer ağır ceza mahkemesi tazminat konusu işlemle ilişkiliyse ve aynı yerde başka bir ağır ceza dairesi de yoksa, en yakın yer ağır ceza mahkemesinde dava açılmalıdır.
Koruma tedbiri nedeniyle tazminat davası açma süresi nedir?
Tazminat davası, karar veya hükümlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren; 3 ay ve herhâlde karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen 1 yıl içinde açılmalıdır.
Kişi lehine hükmedilen tazminatı Devlet geri alabilir mi?
Kişi hakkında:
- Başlangıçta kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilip sonradan bu karar kaldırılarak kamu davası açılabilir. İşte bu durumdaki kişinin mahkûmiyetine karar verilmesi halinde Devlet, kişiye ödenen tazminatı geri alabilir.
- Ek olarak, hakkında beraat kararı verilen kişi hakkında yargılamanın yenilenmesi durumu da gündeme gelebilir. Şayet; yargılamanın aleyhte yenilenmesiyle beraat kararı kaldırılıp kişi mahkûm edilmişse,; ödenmiş tazminatın mahkûmiyet süresine ilişkin kısmı Devlet tarafından geri alınabilir.
Tazminatın geri alınması süreci nasıl işler?
Bir üst başlıkta belirttiğimiz geri alma şartlarının varlığı halinde, öncelikle Cumhuriyet savcısının yazılı istemi gerekir. Savcının istemi üzerine, aynı mahkemeden alınacak kararla birlikte, kişiye ödenen tazminat geri alınabilecektir.
Tazminatın geri alınmasında, kamu alacaklarının tahsiline ilişkin mevzuat hükümleri uygulanır.
Mahkemenin geri alma kararına itiraz mümkün müdür?
Cumhuriyet savcısının talebi üzerine mahkeme tarafından, kişiye ödenen tazminatın geri alınması kararına itiraz etmek mümkündür.
Kimler koruma tedbiri nedeniyle tazminat isteyemez?
Kanuna uygun olarak yakalanan veya tutuklanan kişiler, şu durumların da varlığı halinde tazminat isteyemeyecektir:
- Tazminata hak kazanmadığı hâlde, sonradan yürürlüğe giren ve lehte düzenlemeler getiren kanun gereği,; durumları tazminat istemeye uygun hâle dönüşenler,
- Genel veya özel af, şikâyetten vazgeçme, uzlaşma gibi nedenlerle hakkında kovuşturmaya yer olmadığına; veya davanın düşmesine karar verilen veya kamu davası geçici olarak durdurulan veya kamu davası ertelenen veya düşürülenler,
- Kusur yeteneğinin bulunmaması nedeniyle hakkında ceza verilmesine yer olmadığına karar verilenler,
- Adlî makamlar huzurunda gerçek dışı beyanla suç işlediğini veya suça katıldığını bildirerek; gözaltına alınmasına veya tutuklanmasına neden olanlar
Koruma tedbiri nedeniyle verilen tazminat kararı nasıl icraya konulur?
Kişiler, haklarında verilen tazminat kararını doğrudan icra takibine konu edemez. Bunun için öncelikle kararın kesinleşmesi gerekir. Kararın kesinleşmesi de tek başına yeterli değildir. Kesinleşmeden sonra, öncelikle idareye başvurmak gerekir.
Davacı veya vekili idareye başvurarak bir banka hesabı verir. İdare, tazminat ile vekâlet ücretini,;bu bildirimin yazılı olarak kendisine yapıldığı tarihten itibaren 30 gün içinde ödemelidir.
İdare bu sürede de ödeme yapmazsa, mahkeme kararı artık icraya konulabilecektir.
Koruma tedbiri nedeniyle tazminat talebinde dava açarken dikkat edilecek hususlar nelerdir?
Koruma tedbiri nedeniyle tazminat talebiyle dava açan kişi dilekçesine; açık kimlik ve adresi, zarara uğradığı işlemin ve zararın nitelik ve niceliğini yazmalıdır. Kişi ayrıca bunların belgelerini de eklemelidir. Dilekçenin usulüne uygun hazırlanması, konunun bu alanda çalışan avukatlarla takibi, hak kaybına uğranılmaması için önemlidir.
Sonuç,
Koruma tedbirleri nedeniyle tazminat davası; haksız olarak tutuklanan, eşyalarına haksız bir şekilde el konulan ve kanunda belirtilen diğer haksız tedbirlere; maruz kalan kişilerin açabileceği davadır.
Bu dava gerek hak düşürücü süreler bakımından gerekse de dava sürecinin takibi bakımından; kendine özgü nitelikler barındırır. TÜZEL&GÜLŞEN Hukuk Bürosu olarak etkin ve dinamik ekibimizle, ceza hukuku alanında ve bu bağlamda koruma tedbiri nedeniyle tazminat davası konusunda faaliyet göstermekteyiz.
Avukat Derya TÜZEL