Genel olarak
Basit yargılama usulü; 01.01.2020 tarihinde yürürlüğe giren bir ceza yargılaması usulüdür. Bu usul, asliye ceza mahkemelerinin, kanunda yazılı kimi suçlarda hızlı bir şekilde karar vermesine imkan sağlar. Basit yargılama usulü cmk.
Bu makalemizde; basit yargılama usulünün tanımı, koşulları, usulün uygulanamayacağı hallere yer vereceğiz. Akabinde; Anayasa Mahkemesinin, 19.08.2020 ve 16.03.2021 tarihli Resmi Gazete’ de yayımlanan kararlarıyla basit yargılama usulünde yapılan değişiklikleri inceleyeceğiz.
1. BASİT YARGILAMA USULÜNÜN İŞLEYİŞİ
Mahkeme, basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verdikten sonra, iddianameyi; sanık, mağdur ve şikâyetçiye tebliğ eder. Bu kişilerin, tebliğden itibaren 15 gün içinde beyan ve savunmalarını yazılı olarak bildirmeleri istenir. Tebligatta duruşma yapılmaksızın hüküm verilebileceği hususu da belirtilir. Ayrıca, toplanması gereken belgeler, ilgili kurum ve kuruluşlardan talep edilir.
Hangi suçlar için basit yargılama usulü uygulanabilir?
Basit yargılama usulü her suç için mümkün olmayıp; Ceza Muhakemesi Kanunu’nda hangi suçlar için basit yargılama usulünün uygulanabileceği açıkça belirtilmiştir. Buna göre basit yargılama usulünün uygulanabilmesi için suçun;
- Asliye Ceza Mahkemesinin görev alanında olması,
- Cezasının; adli para cezası ve/veya üst sınırı 2 yıl veya daha az süreli hapis cezası olması gerekmektedir.
Basit yargılama usulü hangi hallerde uygulanamaz?
Aşağıdaki hallerde basit yargılama usulü uygulanamaz:
- Yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, sağır ve dilsizlik hâllerinden biri veya birkaçının bulunması,
- Soruşturma veya kovuşturma yapılmasının izne ya da talebe bağlı olması,
- Basit yargılama usulünün uygulanabileceği bir suçun, bu kapsama girmeyen başka bir suçla birlikte işlenmiş olması,
Bu hallerde; suç, Asliye Ceza Mahkemesinin görev alanına giren ve adli para cezasını ve/veya üst sınırı 2 yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren suçlardan olsa dahi basit yargılama usulü uygulanamaz.
Uygulanacak yargılama usulüne hangi merci karar verir?
Basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verebilecek merci, davanın görüleceği Asliye Ceza Mahkemesi’dir. Basit yargılama usulüyle yargılama yapıp yapmama konusunda takdir yetkisi mahkemededir. Ancak; şartlar gerçekleşse dahi mahkeme, basit yargılama usulüne göre yargılama yapılmasına karar vermeyebilir.
Ayrıca mahkeme, gerekli görmesi hâlinde; basit yargılama usulüne göre hüküm verilinceye kadar her aşamada duruşma açarak genel hükümlere göre yargılamaya devam edebilir.
Basit yargılama usulünde hüküm
Sanık, mağdur ve şikayetçiye, beyan ve savunma için verilen süre dolduktan sonra mahkemece; duruşma yapılmadan ve Cumhuriyet savcısının görüşü alınmadan, Türk Ceza Kanunu’nun ilgili maddesinde belirtilen kararlardan birine hükmedilebilir.
Mahkûmiyet kararı verildiği takdirde sonuç ceza 1/4 oranında indirilir. Ayrıca mahkeme, koşulları bulunması hâlinde; kısa süreli hapis cezasını seçenek yaptırımlara çevirebilir veya hapis cezasını erteleyebilir ya da uygulanmasına sanık tarafından yazılı olarak karşı çıkılmaması kaydıyla hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verebilir.
Hükümde itiraz usulü ile itirazın sonuçları da belirtilmek zorundadır.
Basit yargılama usulü neticesinde verilen hükme itiraz
Basit yargılama usulü neticesinde verilen karar kesin hüküm değildir. Bu nedenle; hükme karşı itiraz yolu açıktır. Yukarıda belirttiğimiz üzere mahkeme, itiraz usulü ile itirazın sonuçlarını hükümde belirtmek zorundadır. Süresi içerisinde ve usulünce itiraz edilmeyen hüküm kesinleşir.
1. İtiraz usulü
Basit yargılama usulü sonucunda verilen hükme karşı; hükmün ilgilerce öğrenildiği günden itibaren 7 gün içerisinde hükmü veren mahkemeye dilekçe vererek itiraz etmek mümkündür. Aynı zamanda zabıt kâtibine beyanda bulunarak itiraz da mümkündür. Bu durumda, itiraz tutanağa geçirilmelidir. Mahkeme başkanı veya hâkim, tutanakla tespit edilen beyanı ve imzayı onaylar.
2. İtirazın sonuçları
Basit yargılama sonucu verilen hükme itiraz edilmesi hükmün kesinleşmesini engeller. İtiraz aşağıdaki sonuçları doğurur:
2.a. Genel hükümlere göre yargılamaya geçilir.
İtiraz üzerine, hükmü veren mahkeme duruşma açar ve genel hükümlere göre yargılamaya devam eder. Taraflar gelmese bile duruşma yapılır ve yokluklarında Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 223. maddesi uyarınca hüküm verilmesi mümkündür. Taraflara gönderilecek davetiyede bu husus yazılmalıdır.
Mahkeme, yukarıda belirttiğimiz üzere hüküm verirken, daha önce basit yargılama usulüne göre verdiği hükümle bağlı değildir. Ancak, itiraz sanık dışındaki kişiler tarafından yapılmışsa, basit yargılama usulüne göre verilen cezada yapılan indirim korunacaktır.
Genel hükümlere göre yapılan yargılama neticesinde verilen karara karşı genel hükümlere göre kanun yoluna başvuru mümkündür.
2.b. İtiraz eden sanık hakkında genel hükümlere göre yapılan yargılama sonucunda verilen hükmün, itiraz etmeyen sanıklar üzerindeki etkisi
Şayet itiraz üzerine verilen hüküm sanık lehineyse ve lehe olan hususların itiraz etmeyen diğer sanıklara da uygulanma olanağı varsa; bu sanıklar da, itiraz etmiş gibi verilen kararlardan yararlanacaktır.
İtiraz üzerine verilen hükmün sanığın aleyhine olması halindeyse hükme itiraz etmeyen sanıklar, bundan etkilenmez.
2.c. İtirazdan vazgeçilmesi
İtiraz üzerine genel hükümlere göre yargılamaya geçilen davada, duruşmadan önce itirazdan vazgeçilmesi mümkündür. Bu halde, duruşma yapılmaz ve itiraz edilmemiş sayılarak karar kesinleşir.
2. ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI
Kanunun ilk halinde; basit yargılama usulünün, ‘’01.01.2020 tarihi itibarıyla kovuşturma evresine geçilmiş, hükme bağlanmış veya kesinleşmiş dosyalarda uygulanmayacağı düzenlenmişti.
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun geçici 5/1-d maddesinin ilk hali aşağıdaki gibiydi:
d) 1/1/2020 tarihi itibarıyla kovuşturma evresine geçilmiş, hükme bağlanmış veya kesinleşmiş dosyalarda seri muhakeme usulü ile basit yargılama usulü uygulanmaz.
Basit yargılama usulünün, 01.01.2020 tarihi itibariyle hukuk sistemimizde 01.01.2020 tarihinden itibaren uygulanacağını makalemizin giriş kısmında belirttik. CMK geçici madde 5 de buna uygun olarak; basit yargılama usulünün, 01.01.2020’den itibaren:
- Kovuşturma evresine geçilmiş,
- Hükme bağlanmış
- Kesinleşmiş dosyalarda uygulanmayacağını düzenlemişti.
Anayasa Mahkemesi, ‘’01.01.2020 tarihi itibariyle kovuşturma evresine geçilmiş dosyalarda basit yargılama usulünün uygulanmayacağı’’ kuralını iptal etmiş ve karar; 19.08.2020 tarihli Resmi Gazete’ de yayımlanmıştı.
Basit yargılama usulünün, 01.01.2020’den sonra kovuşturma evresine geçilen dosyalarda uygulanmayacağı kuralı Anayasaya aykırılık iddialarına konu oldu.
Hakkında iddianame düzenlenerek kovuşturma evresine geçilmiş sanık hakkında yapılan yargılamada mahkeme; kuralın Anayasaya aykırı olduğu kanısına vararak Anayasa Mahkemesi’ne başvurmuştur.
Anayasa Mahkemesi; kararında ‘’aleyhe kanunun geçmişe uygulanması yasağını’’ açıkladıktan sonra; ‘’lehe kanunun uygulanması ilkesini’’ açıklamıştır. Ek olarak; lehe olan ceza kanunu hükmünün geçmişe uygulanmasının hukuk devletinin bir gereği olduğunu belirtmiştir. Bu durumun ayrıca, Anayasa madde 38’de düzenlenen suçta ve cezada kanunilik ilkesi anlamında anayasal zorunluluk olduğu da açıklanmıştır.
Mahkeme ayrıca; ceza muhakemesi kurallarının derhal uygulama ilkesine tabi olduğunu vurgulamıştır. Ceza miktarını etkileyen ve fail lehine olan yargılama usulü kurallarının geçmişe uygulanmamasının suçta ve cezada kanunilikle bağdaşmayacağını belirtmiştir. Zira; basit yargılamada, sonuç cezada 1/4 oranında indirim yapılacağı düzenlenmiştir. AİHM’ in de, ceza süresini azaltan yargılama usulü kurallarının fail lehine uygulanması gerektiği yönünde kararları olduğunu belirten Anayasa Mahkemesi; 01.01.2020 tarihinden itibaren kovuşturma evresine geçilen dosyalarda basit yargılama usulü uygulanmayacağı kuralını iptal etti.
Bu karar, 19.08.2020 tarihli Resmi Gazete’ de de yayımlanmıştı. (2020/16 E., 2020/33 K., 25.06.2020 T.)
Anayasa Mahkemesi ‘’01.01.2020 tarihi itibariyle hükme bağlanmış dosyalarda basit yargılama usulünün uygulanmayacağı’’ kuralını iptal etti ve karar; 16.03.2021 tarihli Resmi Gazete’ de yayımlandı.
Anayasa Mahkemesi, 16.03.2021’de Resmi Gazete’ de yayımlanan kararıyla; 01.01.2020 tarihi itibarıyla hükme bağlanmış dosyalarda basit yargılama usulü uygulanmayacağı kuralının Anayasaya’ ya aykırı olduğuna ve iptaline karar verdi.
*Resmî Gazete: 16.03.2021
• Sonuç: İptal kararı- Ceza Muhakemesi Kanunu geçici madde 5/1-d ‘’ 01.01.2020 tarihi itibarıyla hükme bağlanmış dosyalarda basit yargılama usulü uygulanmayacağı’’ kuralı iptal edildi.
* Karara Konu Haklar: Anayasa madde 38
• Hukuki Açıklama: Ceza yargılaması yapan mahkemeler, Ceza Muhakemesi Kanunu ek madde 5/1-d’ de belirtilen; basit yargılama usulünün, 01.01.2020 tarihi itibariyle ‘’hükme bağlanmış ve kesinleşmiş’’ dosyalarda uygulanmamasının Anayasaya aykırı olduğu iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne iptal başvurusu yapılmıştır.
• Karar:
a. 01.01.2020 tarihi itibarıyla hükme bağlanmış suçlar bakımından:
Anayasa Mahkemesi öncelikle, ilgili kanunda geçen ‘’hükme bağlanmış’’ ibaresini açıklamıştır. Bu kavram, ilk derece mahkemesi tarafından hükmün verildiği ancak kanun yolları aşaması henüz tamamlanmadığı için kesinleşmeyen dosyaları ifade etmektedir.
Mahkeme; basit yargılama usulünün, sonuç cezadan 1/4 oranında indirim yapılması nedeniyle fail lehine olan bir düzenleme olduğunu ve usulün; hükme bağlanmış ancak henüz kesinleşmeyen dosyalara uygulanmamasının, Anayasa madde 38’ i ihlal ettiğini belirtmiştir.
b. 01.01.2020 tarihi itibarıyla kesinleşmiş suçlar bakımından:
Anayasa Mahkemesi; muhakeme sürecinin, kesinleşmiş mahkeme kararıyla tamamlandığını belirterek, 01.01.2020 tarihi itibarıyla kesinleşen dosyalarda basit yargılama usulünün uygulanamayacağı kuralını Anayasaya uygun bulmuştur.
Mahkeme, sanık ile hükümlünün aynı hukuksal durumda olmadığını belirterek, bu kuralın eşitlik ilkesine de aykırı olmadığına karar verdi.
Sonuç,
Basit yargılama usulü, ceza yargılaması sistemimizde, 01.01.2020 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir. CMK’ nın ilgili maddesinin ilk halinde; 01.01.2020 tarihi itibarıyla kovuşturma evresine geçilen, hükme bağlanan ve kesinleşen dosyalarda basit yargılama usulünün uygulanmayacağı düzenlenmişti.
Ancak Anayasa Mahkemesi; 19.08.2020 tarihinde Resmi Gazete’ de yayımlanan kararıyla; 01.01.2020 itibarıyla kovuşturma evresine geçilen dosyalarda uygulanmamasını Anayasaya aykırı bularak iptal etti. 16.03.2021 tarihinde Resmi Gazete’ de yayımlanan karar ile de; 01.01.2020 itibarıyla hükme bağlanmış dosyalarda basit yargılama usulünün uygulanamayacağı kuralını Anayasaya aykırı bularak iptal etti.
Kanunun mevcut haline göre basit yargılama usulü; 01.01.2020 itibarıyla kesinleşmiş dosyalarda uygulanmayacaktır. Ancak bu tarih itibarıyla kovuşturma evresine geçilen ve hükme bağlanan dosyalarda basit yargılama usulü uygulanacaktır.
TÜZEL&GÜLŞEN HUKUK BÜROSU; Ceza Hukuku alanında ve bu bağlamda, basit yargılama usulüne tabi dosyalarda, deneyimli ve etkin ekibiyle hukuki hizmet vermektedir.
Avukat Oğuzhan GÜLŞEN – Avukat Derya TÜZEL
Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. T. Ü. Z. E. L. G. Ü. L. Ş. E. N. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Basit yargılama usulü cmk. Basit yargılama usulü cmk. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Basit yargılama usulü cmk. Basit yargılama usulü cmk.